Evergemse woorden en uitdrukkingen
Dit boekje bevat een aantal woorden en uitdrukkingen in onvervalst Evergems, de streektaal uit mijn geboorteplaats Evergem bij Gent. Het is mijn bedoeling om dit persoonlijk erfgoed te bewaren voor mijn nageslacht zonder evenwel de ambitie te koesteren volledig te zijn. Het is immers geen naar de streektaal vertaald woordenboek maar een beperkte bloemlezing van enkele woorden en uitdrukkingen die ik persoonlijk heb horen uitspreken tijdens mijn jeugdjaren en die ik sappig en apart genoeg vond om te worden opgetekend. Dit is een werkje dat eigenlijk ook wel deels bedoeld is als pretentieloos amusement voor mijn nageslacht en voor familie en vrienden. In louter taalkundig opzicht zal het zeker de toets van taalkundigen en andere deskundigen niet kunnen doorstaan onder meer omdat ik eigen regels heb gebruikt voor fonetisch (*)schrift, eigen verklaringen heb gegeven aan sommige woorden en het Evergems heb neergeschreven zoals het wordt uitgesproken, los van alle spelling- of schrijfregels. Hou daar rekening mee bij het lezen van dit boekje.!!!De grote moeilijkheid is de weergave van de uitspraak naar niet-Evergemnaren toe. Sommige klanken zijn immers onmogelijk juist weer te geven in de schrijftaal. Ik heb een poging gewaagd om de Evergemse uitspraak zo goed en zo kwaad mogelijk te omschrijven, waar nodig met voorbeelden ontleend aan andere talen.
Veel leesgenot ” kwens ulder veel leudde”
(*) Er bestaan internationale afspraken inzake fonetisch schrift ( I.P.A. of International Phonetic Alphabet) maar die zijn enkel bruikbaar voor taal-en spraakkundigen. Indien ik die regels had gevolgd dan zou dit boekje moeilijk leesbaar geworden zijn voor het doelpubliek. Wie zich wenst te verdiepen in wetenschappelijk werk omtrent de dialecten van Gent en omstreken leest best de werken van Johan Taeldeman.
Hoe het EVERGEMS uitspreken
Om met de uitspraak van het Evergems (duitspraugge van tevergEms) overweg te kunnen toon ik hierna mijn zelf in elkaar geknutseld fonetisch schrift. Lees het grondig alvorens door te gaan naar de alfabetische lijst met woorden en uitdrukkingen.
- gg Ik gebruik de dubbele medeklinker ”gg” om de uitspraak van de “g” zoals in het Franse “gant“ of het Engelse “good“ weer te geven. Een goed voorbeeld waarin ‘gg” tot tweemaal toe gebruikt wordt is het woord leggerkoegge, Evergems voor peperkoek (lekkerkoek).
- oa Deze klank komt voor in woorden zoals moar (maar), noar (naar), toarte (taart), waarbij de o en de a snel na en aan elkaar worden uitgesproken zodat slechts één klank “oa” gehoord wordt.
- eî gebruik ik om de klank aan te duiden die het dichtst ligt bij de “a” in het Engelse “ bad “ en die in het Evergems bijvoorbeeld voorkomt in een woord zoals kadeîsters wat dadels betekent. Of in seîsse wat staat voor saus of nog in zeî wat Evergems is voor het persoonlijk voornaamwoord “zij”.
- ue Hier worden de ”u” en de “e” snel na en aan elkaar uitgesproken, de “u” als in “uur” en de “e” dof als in “de”, zodat slechts één klank gehoord wordt. Een oog wordt in het Evergems een ue . Brood wordt brued . Dit verschilt bijvoorbeeld van het Gents waar een brood een “bruud” is .
- ee-i De “ee” en de “i” worden snel na en aan elkaar uitgesproken zodat er eigenlijk slechts één klank overblijft. De “i” wordt uitgesproken als in “wit”. Een voorbeeld is gee-intre wat staat voor ”ginder”. Andere voorbeelden zijn; ee-igge (ik), kee-isse (kaars), kree-imken (ijsje), kannesee-ire (boekentas).
- ie-e De “ie” zoals in “dier” en de doffe “e” zoals in ”de” worden kort na en aan elkaar uitgesproken. Een voorbeeld is het woord “geen” dat “gie-en” wordt in het Evergems. Dat verschilt van het Gentse “gien” waar de ”ie” haar volle klank bewaart zoals in “bier”. In het Evergems wordt de doffe “e” kort gehoord. Ook bijvoorbeeld in het woord “sneeuw” dat uitgesproken wordt als snie-e in het Evergems .
- E Dit teken gebruik ik om de uitspraak aan te geven van de “e” in Evergemse woorden als “zEsse”(zes), ” kEze” (kers), “schElle”( schil),” plEgge”(vlek). Dit is de klank die het moeilijkst te omschrijven is. Het dichtst wordt hij nog benaderd door de ”a” in het Engelse “gallon” die niet zo scherp is als de”a” in het Engelse “that” of “bad”.
Om straks de woorden en uitdrukkingen in onvervalst Evergems te kunnen uitspreken is het wellicht goed om het voorgaande enkele keren door te nemen bij wijze van oefening.
Lezers, zijn jullie er klaar voor ? Ewdulder vaste an de taggn van de buemn !!