Oude geschriften

Bij mijn zoektocht naar mijn voorouders ben ik onvermijdelijk oude geschriften en akten tegengekomen in moeilijk te lezen handschrift, in het Latijn , in verouderd Nederlands, in verouderd Frans, met in onbruik geraakte woorden en uitdrukkingen en geschreven met een al dan niet versleten ganzenveer met inktvlekken op strategische plaatsen tot gevolg. Het lezen en ontcijferen wordt bovendien nog bemoeilijkt door de staat waarin sommige oude archieven verkeren. Om  te oefenen met het ontcijferen van oude geschriften had ik naast de paar honderd akten uit mijn kwartierstaat ook een kleine verzameling antieke  documenten vergaard waarvan sommige mooi en interessant genoeg zijn om op deze website te worden voorgesteld. We gaan van  een  overeenkomst tussen edele heren uit de 16e eeuw, via een verkoopsovereenkomst uit de 17e eeuw  naar een mooie brief uit de 18e eeuw afkomstig uit een inmiddels verdwenen abdij in Brugge.

Het eerste voorbeeld is een  geschrift uit 1592 opgesteld in oud Frans ten huize van Seigneur Jean de Mastaing in Brugelette. Naast de akte staat de transcriptie evenals de vertaling naar het Nederlands.

In die tijd werden afbetalingstermijnen vaak gekoppeld aan kerkelijke feestdagen. Zo staat bijvoorbeeld “la chandelleuse” voor Lichtmis. De overeenkomst werd opgesteld door een zekere J. Zelebeke uit een geslacht van een soort “notarissen (avant la lettre)” uit Brugge. Hij schrijft Brugelette als Brugellette.

Het tweede voorbeeld komt uit 1689. Het betreft een schuldbrief. Wel mooi geschreven maar toch niet zo simpel om te ontcijferen.

Den  procur(ator) de puydt heeft aen mij onderschreven hedent negenden  maerte 1689 gegeven een assign(atie) op paschier   dhaveloose  van een pont thien schellingen grooten mitsg(aders) noch ene andere van twijntigh schellingen ses grooten op Jaques Focquaert ende noch ene op Jan de Zuttere van vijfentwintich schellingen grooten beloopende tsamen drije ponden vijfthien schellingen ses grooten (……) coopen van lant bij hun gecocht den ( vrijtmaend) 1689 alles ter goeder (rekening) van (trauw) den selven de puydt mij schuldich is, toorconden  negen  maerte 1689

Jan van Paemel

1689

Het derde document is een mooie brief van Leopoldus Zoetaert, kanunnik uit de vroegere abdij Eeckhoutte in Brugge, aan zijn nicht, mooi met vaste hand  geschreven en mooi en vertederend van inhoud. De brief dateert van 1724.

Voor de aardigheid heb ik enkele woorden uit enkele oude teksten afgezonderd. Van links naar rechts, van boven naar onder staat er achtereenvolgens ; residerende, betaelt, Ghendt, bedraeght, ende plaisier, tsamen drije ponden, wisselghelt, twijntich.

En voor diegenen die zelf met het ontcijferen willen oefenen volgt hierna  nog een vrij lange tekst uit 1703 over de verkoop van laken.

Uit de paar honderd akten met betrekking tot  geboorte, doop, huwelijk en overlijden van onze voorouders heb ik een kleine selectie gemaakt van vrij goed leesbare en mooie voorbeelden van met de ganzenveer door zorgzame pastoors geschreven documenten uit de parochieregisters.

De exemplaren in mijn bezit zijn fotokopieën van slechte kwaliteit genomen van slechte kopieën van de originele akten die in sommige gevallen zelf al in bedenkelijke staat waren na alle oorlogen, branden en ander onheil waaraan ze werden blootgesteld tijdens hun bestaan van enkele honderden jaren. Bovendien werden ze met de ganzenveer geschreven door zorgzame pastoors maar ook door slordige pastoors die met versleten veren schreven en vlekken maakten.We mogen ook niet vergeten dat 400 jaar geleden papier een duur materiaal was. De akten werden daarom vaak compact en dicht bij mekaar geschreven en zwierige halen aan bepaalde letters in één akte vindt men soms  doorheen drie of meer opeenvolgende akten terug . Dit alles om te verklaren waarom het ontcijferen van die documenten soms een huzarenstukje is. Om de zaak toch enigszins leesbaar te houden heb ik de kopieën ingescand en er de volgende bewerkingen op toegepast. Eerst ontrafeld, dit wil zeggen dat ik de in elkaar verstrengelde akten electronisch uit mekaar gehaald heb, soms pixel per pixel. Daarna opgekuist, d.w.z. de eigenlijke woorden afgezonderd van de achtergrondruis afkomstig van het achtereenvolgend kopiëren. En tenslotte werd de bekomen tekst electronisch verscherpt waar nodig om de zichtbaarheid te verbeteren en op een formaat gebracht dat past bij de rest van de bladzijde. Dat is een waar titanenwerk geweest maar het resultaat is soms adembenemend mooi. Uit een ogenschijnlijk warrige onleesbare vlekkenmassa komt een schitterende tekst te voorschijn, een lust voor het oog. Als je zo tewerk gaat en die prachtige akten als het ware ziet herboren worden dan heb je het gevoel mee te kijken over de schouder van de pastoor die met zijn ganzenveer met sierlijke halen over onze voorouders zit te schrijven, nu drie of vierhonderd jaar geleden. Nadat ik bovendien elk woord afzonderlijk had bewerkt had ik het gevoel die pastoors één voor één persoonlijk te kennen. Hun woordgebruik, hun manier van schrijven, komen mij nu bekend voor en hebben het ontcijferen van die oude akten echt vergemakkelijkt. Je kan bijna zien hoe ze de ganzenveer vasthielden en waar en wanneer ze in de inkt gedoopt werd. Tijdrovend werk maar zeer de moeite waard.  In alle gevallen werden de teksten met het grootste respect behandeld. Dat wil zeggen dat de electronische hulpmiddelen alleen gebruikt werden voor het verbeteren van de leesbaarheid maar dat verder geen enkel woord of geen enkel streepje of sierlijke haal  of dikte van een lijn ook maar iets gewijzigd werd. Aan de authenticiteit werd absoluut niet geraakt.